مانیتورینگ صدا چیست ؟

مانیتورینگ به انگلیسی (Monitoring) معنای نمایشگر است که اسپیکر مانیتورینگ به معنای نمایشگر در دنیای صدا و صوت است. کار ساخت و تولید آهنگ، نیاز به درست‌شنیدن دارد؛ چه ضبط‌ کردن باشد، چه آهنگسازی و تنظیم و چه میکس و مسترینگ (Mixing And Mastering)، اگر نتوانیم صدا را درست بشنویم، متاسفانه دچار اشتباه می‌شویم. همانطور که قبلا گفتیم سیستم‌صوتی‌های خانگی مناسب کار آهنگسازی به خصوص میکس و مستر نیست؛ زیرا برای جذاب‌کردن صدا تغییراتی در فرکانس آن ایجاد می‌کنند که ما را از صدای اصلی که باید بشنویم دور می‌کند. لازمه درست‌شنیدن، داشتن مانیتورینگ صدا مناسب است.

مانیتورینگ صدا در استودیوهای موسیقی خانگی به دو دسته تقسیم می‌شود: هدفون‌ها و اسپیکرها.

به بررسی هدفون ها و اسپیکر ها می پردازیم .

هدفون‌ های استودیویی

هدفون ها از دیگر ابزارهای پرکاربرد در آهنگسازی هستند. هدفون‌ها (Headphone) در مواردی نسبت به اسپیکرها برتری دارند و در بعضی موارد ضعف. از خوبی‌های هدفون برای آهنگسازی این است که صدا را بدون تاثیرگیری از شرایط اتاق به گوش ما می‌رساند. این امر در اتاق‌هایی که آکوستیک‌ تریتمنت ( آکوستیک‌تریتمنت (Acoustic Treatment) که معنای آن در زبان پارسی یعنی، رفتار آکوستیکی (برای اتاق)، یکی از مسائل مهم‌ در پروسه‌ی ساخت و تولید آهنگ است. ) مناسبی ندارند، اهمیت خود را نشان می‌دهد. اما ضعف آن در این است که هنگام استفاده از هدفون، با هر دو گوش‌های خود نمی‌توانیم به طور یکسان بشنویم. صدایی که گوش راست ما می‌شنود را، گوش چپ ما نمی‌شنود و همینطور صدایی که گوش چپ می‌شنود را گوش راست نمی‌شنود. این قضیه در میکس و مستر نهایی آهنگ تاثیر منفی روی عملکرد ما خواهد گذاشت. هر چند با اتصال هدفون به کامپیوتر می‌توانیم صداها را دقیق بشنویم.

هدفون‌ های پشت‌ باز (Open-Back)

روی سطح بیرونی هدفون‌های پشت‌باز روزنه‌هایی مشخص طراحی شده‌ تا هوا و در واقع صدا، توانایی عبور داشته‌باشد. به این شکل گوش ما به طور کامل ایزوله نمی‌شود و بخش‌هایی از هوا و صدا می‌تواند از هدفون خارج یا به آن وارد شود. هدفون‌های پشت‌باز برای میکس و مسترینگ مناسب هستند. از دلایل آن نیز این است که در گوش‌دادن‌های طولانی هنگام میکسینگ و مسترینگ نسبت به هدفون‌های پشت‌بسته، باعث خسته‌شدن گوش‌هایمان نمی‌شود، همینطور چون فشار هوا به علت بازبودن هدفون کمتر است، باعث می‌شود صدا نسبت به هدفون‌های پشت‌بسته طبیعی‌تر باشد. در کل صدا از هدفون‌های پشت‌باز به صورتی تمیزتر و طبیعی‌تر پخش می‌شود.

هدفون‌های پشت‌ بسته (Closed-Back)

هدفون‌های پشت‌بسته هدفون‌هایی هستند که سطح بیرونی آن کاملا محصور شده و هوا یا صدا از آن خروج یا به آن ورود پیدا نمی‌کند و در واقع به اصطلاح ایزوله هستند. به علت همین ویژگی، این هدفون‌ها برای عمل ضبط‌ صدابسیار مناسب هستند؛ صدای بِیس نیز در این هدفون‌ها بهتر پخش می‌شود؛ اما یک سری مشکلاتی هم ایجاد می‌کند. مثلا هنگام گوش دادن با آن در ساعات طولانی به علت بسته‌بودن آن، گوش‌ها را خسته می‌کند و باعث عرق‌کردن گوش‌ها می‌شود.

اسپیکر مانیتورینگ های استودیویی و انواع آن

داشتن اسپیکر مانیتورینگ در پروسه‌ی تولید آهنگ موثرتر و ایده‌آل‌تر است. هنگامی که از هدفون استفاده می‌کنیم، به علت این که صدا را از خیلی نزدیک‌تر می‌شنویم، احساس می‌کنیم که صدا را در درون سر خود می‌شنویم؛ اما هنگام استفاده از اسپیکر مانیتورینگ مناسب، صدا را از جلو به صورت وایدتر می‌شنویم و باعث می‌شود افکت‌هایی مانند دیلی‌ و ریورب را عریض‌تر و بهتر بشنویم و در کل موقعیت صداها را بهتر درک کنیم. اسپیکرهای مانیتورینگ طوری طراحی شده‌اند تا از صدای بِیس مصنوعی یا تریبل یا هر عمل ساختگی که باعث رنگ‌دادن به صدا و ایجاد تغییر در فرکانس آن شود، جلوگیری کنند؛ همینطور نحوه‌ی نصب آن به شکلی است که فاصله‌ای مساوی بین اسپیکرها و سر ما ایجاد می‌کند (به شکل مثلث متساوی‌الاضلاع ) که بتوانیم با هر دو گوش خود به طور درستی بشنویم. به همین علت این اسپیکر مانیتورینگ‌ها بیشتر مناسب آهنگسازی و تنظیم هستند. فرض کنیم در حال شنیدن یکی از پروژه‌های خود هستیم و احساس می‌کنیم صدای بِیس آهنگ کم است؛ پس هنگام میکسینگ و مسترینگ صدای بِیس آهنگ را با پلاگین های اکولایزر زیاد می‌کنیم؛ اما هنگامی که در یک سیستم مانیتورینگ خوب آهنگ را می‌شنویم، خواهیم شنید که صدای بِیس را بیش از اندازه زیاد کرده‌ایم. باز هم تکرار می‌کنم که درست شنیدن اهمیت بسیار زیادی دارد و لازمه‌ی درست‌شنیدن نیز تمرین زیاد با سیستم مانیتورینگ مناسب در اتاقی است که آکوستیک‌تریتمنت مناسبی داشته‌باشد.

اسپیکرها چگونه کار می‌کنند؟

سیگنال ورودی به صورت آنالوگ (برق یا ولتاژ) وارد اسپیکر می‌شود. در آن‌جا توسط امپلی‌ فایر (Amplifire) تقویت می‌شود. اسپیکرها معمولا ۲ یا ۳ امپلی‌فایر دارند. پس از تقویت صدا به‌وسیله‌ی امپلی‌فایر، صدا وارد قطعه‌ای به اسم کراس‌اُور (Crossover) می‌شود؛ این قسمت جایی است که سیگنال‌های آنالوگ به درایورهای موردنظر تقسیم می‌شوند.

خب درایور اسپیکر چیست؟

صفحه‌هایی که در جلوی اسپیکر قرار دارند و هنگام پخش آهنگ به لرزش (ویبره) در می‌آیند، درایور (Driver) نام دارند. این درایورها یک نوع مبدل الکتروآکوستیک (ElecteroAcoustic) هستند؛ یعنی سیگنال صوتی آنالوگی را به صدا (همان صدای آکوستیکی که طبیعی است) تبدیل می‌کنند. بیشتر درایورها معمولا بخشی از محدوده‌ی فرکانسی قابل‌شنیدن را تولید می‌کنند، بنابراین چند درایور را در کابینت اسپیکر نصب می‌کنند تا فرکانس صوتی گسترده‌تر شود.

پاسخ فرکانسی اسپیکرها (Frequency Response)

همانطور که می‌دانید صدا به صورت موج منتشر می‌شود. هنگامی که صدایی می‌شنویم، یعنی امواج صدا، پرده‌ی گوش ما را به لرزش درمی‌آورد. این لرزش نیز توسط سلول‌های عصبی به مغز می‌رسد و ما صدا را درک می‌کنیم. بازه‌ی فرکانسی که ما می‌شنویم، بین ۲۰هرتز تا ۲۰کیلوهرتز است.

تقسیم‌بندی صدا هنگام پخش از اسپیکر

تقسیم‌بندی صدا هنگام پخش از اسپیکر معمولا می‌تواند حالت‌های مختلفی داشته‌باشد؛ اما ۳ حالت اصلی آن به این شکل است. توییتر (Twitter) برای بازه‌ی فرکانسی بالا یعنی ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ هرتز طراحی شده؛ در فرکانس‌های بالا سرعت ارتعاش درایورها باید بالا باشد، به همین علت درایورهای اسپیکر توییتر کوچک‌تر و انعطاف‌پذیرتر طراحی شده‌اند.

در بازه‌ی میانی نیز، صدا از میدرنج (Mid-range) که به اسم اسکؤکِر (squawker) هم معروف است، پخش می‌شود. این بازه حدود ۵۰۰ تا ۵۰۰۰ هرتز است. به این علت که بیشترِ صدایی که می‌شنویم در این بازه قرار می‌گیرد، از اهمیت زیادی برخوردار است و به ما این اجازه را می‌دهد تا جزئیات بیشتری از آهنگ را بشنویم.

در بازه‌ی پایین یعنی از ۲۰ تا ۲۰۰ هرتز، صدا از اسپیکر ووفر (Woofer) پخش می‌شود. در این بازه که صدا بَم است، درایورهای آن بزرگتر از درایورهای دو اسپیکر دیگر است.

اسپیکرهای 2Way و 3Way

به اسپیکر مانیتورینگ‌هایی که یک اسپیکر ووفر و یک اسپیکر توییتر دارند ۲way و به اسپیکرهایی که علاوه بر این دو، یک اسپیکر برای میدرنج نیز دارند، ۳way می‌گویند. ببینید، اسپیکرهای ۳way به علت این که ۳ اسپیکر دارند، فرکانس صدا را به شکلی مساوی‌تر تقسیم ‌می‌کنند و به همین علت هر کدام از اسپیکرها می‌توانند کارآمدی بیشتری داشته‌باشند؛ اما به همان علت داشتن ۳ اسپیکر، یک کراس‌اُور بیشتر نسبت به اسپیکرهای ۲way دارند که می‌تواند منجر به صدای دیستورشن شود. در کل اسپیکرهای ۲way استفاده‌ی بیشتری دارند.

ساب‌ووفر چیست؟

ساب‌ووفر چیست؟ ببینید همانطور که در طبقه‌بندی صدای خروجی از اسپیکرها گفتیم، صدای با فرکانس بالا (۲۰۰۰-۲۰۰۰۰ هرتز) از اسپیکر توییتر پخش می‌شود. صدای با فرکانس پایین (۲۰-۲۰۰۰) هم از اسپیکر ووفر. ساب‌ووفر نیز یک نوع از اسپیکر ووفر است که مخصوص فرکانس‌های خیلی پایین یا بم (۲۰-۲۰۰ هرتز) است. در واقع ساب‌ووفرها فقط برای تولید صدای بم استفاده می‌شوند.

اما آیا به ساب‌ووفر نیاز داریم؟

ببینید هدف نهایی اسپیکرها در نهایت ایجاد صدایی دقیق و با طیف گسترده است. کنترل صدا در فرکانس‌های بِیس از اهمیت زیادی برخوردار است پس اگر اسپیکر ما به اندازه‌ی کافی بِیس آهنگ را ساپورت نکند، برای این که کنترل بیشتری روی فرکانس‌های بَم داشته‌باشیم، نیاز به یک ساب‌ ووفر داریم. اهمیت ساب‌ووفر در موسیقی‌های الکترونیک که بِیسِ زیادی دارند بیشتر است.

تفاوت اسپیکرهای پسیو (Passive) و اکتیو (Active)

گفتیم بعد از ورود سیگنال آنالوگ به اسپیکر، این سیگنال‌ها توسط قطعه‌ی کراس‌اُور (crossover) تقسیم می‌شوند. این قطعه می‌تواند پسیو یا اکتیو باشد. اما فرق آن‌ها در چیست؟
اسپیکرهای اکتیو شامل یک منبع تقویت هستند که هنگام عبور سیگنال‌ها از کراس‌اُور تقویت می‌شوند؛ در اسپیکرهای پسیو اما، نیاز به یک منبع خارجی برای تقویت سیگنال‌ها قبل از عبور از کراس‌اُور داریم.
می‌توانیم امپلی‌‌فایر و کابل‌های اسپیکر را جداگانه نیز تهیه کنیم؛ اما خوبی اسپیکرهای اکتیو این است که همه‌ی این محتویات توسط سازنده‌ی سیستم مانیتورینگ مَچ و آماده شده‌است. به علت وجود یک امپلی‌فایر در اسپیکرهای اکتیو، این اسپیکرها هم سنگین‌تر و هم گران‌قیمت‌تر از اسپیکرهای پسیو هستند.
بیشتر استودیوها مجهز به اسپیکرهای اکتیو هستند؛ اما اسپیکرهای پسیو نیز همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرند.

اسپیکرهای پورت (Ported) و سیلد (Seald)

یکی از مشکلاتی که هنگام استفاده از اسپیکرهای کوچک داریم، صدای بِیس ضعیف است. زیرا مخروط‌های آن‌ها ممکن است به اندازه‌ی کافی بزرگ نباشند تا آن مقدار هوای موردنیاز برای تولید دقیق فرکانس‌های بِیس را جابه‌جا کند.

بعضی از اسپیکرها معروف به پورت (Ported) هستند که سوراخی در آن‌ها ایجاد شده تا هوا از پشت مخروط نیز خارج شود. این کار باعث می‌شود صدای بِیس بهتری تولید شود. در بعضی اسپیکرها که فرانت‌پورت (Front-Ported) هستند، هوا از جلو خارج می‌شود و در بعضی اسپیکرها که ریِر‌پورت (Rear-Ported) هستند، هوا از پشت آن خارج می‌شود.

اگر از اسپیکر ریِرپورت استفاده می‌کنید، هنگام جاگذاری اسپیکرها توجه داشته‌باشید تا فاصله‌ی مناسبی از دیوار پشت آن داشته‌باشد؛ زیرا در غیر این صورت در فرکانس بم آن تغییر ایجاد می‌شود. به این نکته نیز توجه داشته‌باشید که اگر اسپیکرهای پورت به خوبی طراحی نشده‌باشند، منجر به ایجاد صدای نویز می‌شود.
دسته‌ی دیگری از اسپیکرها هم هستند که سوراخی برای خروج هوا برای آن‌ها طراحی نشده؛ این نوع اسپیکرها سیلد (Sealed) نام دارند.

داینامیک رنج (Dynamic Range)

هر چه اسپیکر، مقدار وات ورودی بیشتری را ساپورت کند، پرده‌ی دیافراگم در درایورهای اسپیکر توسط نیروی بیشتری به جلو و عقب می‌روند؛ پس صدای تولید شده قوی‌تر و در واقع رنج داینامیک، وسیع‌تر می‌شود. در این صورت صدا به اصطلاح تمیزتر شده و تشخیص و تفکیک بین جزئیات آهنگ راحت‌تر است که در آهنگسازی و تنظیم، میکسینگ و مسترینگ تاثیر بسیار مهمی دارد. اما اگر وات ورودی به اسپیکرها به خوبی ساپورت نشوند، پرده‌ی دیافراگم در درایورها آن‌طور که باید به جلو و عقب کشیده‌ نمی‌شود که باعث کم‌شدن رنج داینامیک و همینطور به اصطلاح دیستورت‌شدن صدا می‌شود.

اسپیکر مانیتورینگ مناسب برای استودیو خانگی

میکسینگ و مسترینگ شما در آهنگسازی باید به زبان‌ سیستم‌صوتی‌های دیگر نیز به خوبی ترجمه شود. یعنی چه؟ یعنی آهنگی که ساختیم نباید فقط در سیستم مانیتورینگ استودیوی خودمان صدای خوبی بدهد؛ بلکه باید در سیستم‌صوتی‌های اتوموبیل‌ها و سیستم صوتی‌های خانگی و … نیز به خوبی صدا دهد.

در کل اسپیکر مانیتورینگ مناسب در استودیو خانگی باید دیستورشن کمی ایجاد کند، پاسخ فرکانسی عریض و گسترده‌ای داشته‌باشد، رنگ صدای طبیعی‌ داشته‌باشد و همینطور حجم صدای زیادی داشته‌باشد حتی اگر کابینت‌های آن کوچک باشد. اسپیکر مانیتورینگ خوب در واقع باید این احساس را در ما ایجاد کند که انگار صداهایی که می‌شنویم، همانطوری است که در دنیای واقعی باید باشد(آکوستیک) یا مثلا این احساس را به وجود آورد که انگار با بَند موسیقی مورد علاقه‌ خود در حال تمرین هستیم.